Fotoğraf -Ankara Arnavutluk Ankara Büyükelçisi Genti Gazheli-Çiğdem Yorgancıoğlu         Çift Başlı Kartal Çankaya Semalarında Kuğuların üstünde  Dalgalandı   ENERJİ OZELİNDE ARNAVUTLUK’A VE  BAYRAK GÜNÜ RESEPSİYONUNA BAKIŞ Çiğdem Yorgancıoğlu 28 Kasım 2017 http://www.cigdemyorgancioglu.org     Photo: Ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Turqi, Zoti Genti Gazheli, -Ankara Arnavutluk Ankara Büyükelçisi Genti Gazheli-Çiğdem Yorgancıoğlu         GİRİŞ :  Blindiği üzere  Avrupa’nın enerji bağımlılığını ortadan kaldırma hamleleri kapsamında enerji güvenliği açısından neme haiz olan “Güney Koridoru” enerji güzergahının gözbebeklerinden TAP (Trans-Adriyatik Boru Hattı) projesi, Azerbaycan'ın Şah Deniz gazının ve kondensat alanının 2. Aşamasından AB ülkelerine taşınmasını öngören bir proje. Boru hattı, Türk-Yunan sınırındaki Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı'na (TANAP), İtalya'nın güneyindeki kıyıya çıkmadan önce Yunanistan, Arnavutluk ve Adriyatik Denizi'nden geçecek. Arnavutluk Bankası tarafından yayımlanan istatistiklere göre de  Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) projesinin uygulanmasının bir parçası olarak yapılan yatırımlar, 2016 senesinde  Arnavutluk'ta yapılan toplam doğrudan doğrudan yatırımların yüzde 40'ına tekabül etmekte. Bu makale ilk bölümünde Azerbaycan`ın Şah Deniz –II sahasındaki gazın Türkiye ve Yunanistan üzerinden İtalya`ya ulaştıracak olan Güney Gaz Koridoru`nun Avrupa bölümünün epicenterı(merkezüstü) durumunda olan, Avrupa-Atlantik oluşumundaki kurumlarla bütünleşme süreci giderekek ivmelenen ve  bu kapsamda, 2009 yılında, NATO üyesi olmuş ve 2014 Haziran ayında AB aday ülkesi statüsüne geçmiş olan Arnavutluk’un doğalgaz ve petrolün yanısıra yakın dönem HES’lerde   çeşitli enerji alanındaki gelişme ve enerji diplomasisi çalışmalarını mercek altına almaktadır. Makalenin ikinci bölümü ise Arnavutluk’un bağımsızlığını kazandığı Cumhuriyet Bayramı olmasi hasebiyle tüm Dünyada Arnavutlar tarafından coşkuyla kutlanmakta olan ve bizzat katıldığım 28 Kasım Arnavut Bayrak Günü’nde Ankara’da Arnavutluk Büyükelçiliğinin tertiplediği resepsiyonda  işaret edilen konulara dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.               İktsadi ve sosyal kalkınmada temel girdilerden olan enerjinin tüketimi, artan nüfus, şehirleşme, sanayileşme ve teknolojinin yaygınlaşmasına paralel olarak sürekli artış kaydetmektedir. Bu anlamda Balkan ülkeleri enerji kaynakları açısından zengin olmamakla  ve tarihsel olarak bakıldığında da  hiç bir zaman oyun kurucu olmamakla  birlikte enerji özelinde  Balkanlar’ı öne çıkaran etmen, Hazar Bölgesi ve Rus fosil enerji kaynaklarının Batı piyasalarına  erişimine imkan veren alternatif transit yolların Balkan ülkeleri üzerinden de geçiyor olmasıdır. Çeşitlendirilmiş enerji üretimi ve temini siyaseti, bir ülkenin güvenliğinin de önemli  ögelerindendir bir diğer deyişle bir ülkenin enerji güvenliği ile ulusal güvenliği arasında kuvvetli  bir ilişki bulunmaktadır.  Bu bağlamda , özellikle eski Yugoslavya ülkeleri ve  bunların içindeki Adriyatik kıyısında yer alan mühim bir  Balkan ülkesi olan ve çoğu bölge ülkesi gibi sancılı  siyasal dönüşüm süreçleri geçiren Arnavutluk, global  ölçekte dengeleri mütemadiyen değişen  dinamik bir sektör olan enerji sektörü  anlamında da ciddî anlamda sıkıntılar deneyimlemiştir . Hatta geçmişte   elektrik enerjisinin önemli bir kısmını komünist dönemden kalma hidroelektrik santrallerinde üreten Arnavutluk, barajlardaki düşük su seviyesinden mütevellit  günlük onsekiz saate varan ve ülkedeki birçok fabrikanın üretimini durdurmasına sebebiyet veren  elektrik kısıntılarını bile yaşamıştır. DEIK’te yayımlanan ve  Tiran Ticaret Müşavirliği  Arnavutluk Tiran  veri ve açıklamalarına göre mevcut üretim kapasitesi elektrik ihtiyacını karşılamayan Arnavutluk, her yıl 200 milyon dolar civarında  elektrik ithalatı yapmaktadır Coğrafyasının deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 700 mt olan Arnavutluk’ta elektrik üretiminin hemen hemen tamamı hidroelektrik santrallerinden (HES) elde edilmektedir..   İçinde bulunduğumuz 2017 yılının Şubat ayında    stratejist ,enerji ve jeopolitika uzmanları Türkiye'nin enerjide Avrupa Birliği (AB) ülkeleri için son şans olabileceğine dikkat çekiyor ve Avrupa'ya gaz taşıyacak olan Türk Akım projesinin 'kardeş proje' olabileceğine işaret ediyorlardı.  Şöyle ki , Global ölçekte olduğu gibi Türkiye için çok daha büyük önem taşıyan iki kararın 1 Şubat 2017 de bir kaç saat arayla açıklanması dikkat çekiciydi. Rus Konfederasyon Konseyi Türk Akım projesini onaylarken, diğer yanda dünyanın en değerli halka açık şirketi enerji devi ExxonMobil'in Başkanı ve CEO'su. Rex Tillerson, ABD Senatosu'nun onayını alarak ABD'nin yeni Dışişleri Bakanı olmuştu. Hem yetkililer hem de uzmanlar bu durumun hem Türkiye, hem bölge, hem de dünya için yeni bir milat olabileceğine vurgu yaparken Rus Konfederasyonu'nun imzaladığı Türk Akım Projesinin ise Makedonya, Arnavutluk, Kosova ve Bosna Hersek kapsamında bir 'kardeş projeye' dönüşebileceğine vurgu yapmaktaydılar     Haziran 2017 ‘de  Arnavutluk Enerji ve Sanayi Bakan Yardımcısı, Trans Adriyatik Boru Hattı Projesi (TAP) boru hatlarının Arnavutluk’ta döşenmesi için üç noktada çalışma başlatıldığını ve planlandığı şekilde sürdüğünü kaydetmişti. Arnavutluk Enerji ve Sanayi Bakan Yardımcısı İlir Bejtja, TAP kapsamında boruların döşenmesinin 2018’te tamamlanmasının beklendiğini belirterek, “Her şey zamanında ilerlemekte. Bu proje  iktisadi anlamda çok yararlı olacak. Yatırımlar, inşaat, iş maliyeti ve ikincil altyapı yatırımlarını da işin içine kattığımızda projenin Arnavutluk ekonomisine bir milyar avrodan fazla katkı sağlayacağına inanıyoruz” şeklinde konuşmuştu.. Bejtja, TAP projesinde boru hatlarının Arnavutluk’ta döşenmesi için üç noktada çalışma başlatıldığını ve çalışmaların planlandığı şekilde sürdüğünü söylemişti.. Projede çalışanların sayısının 2 bine ulaştığını ve bu sayının yüzde 90’ının Arnavutluk vatandaşı olduğunu aktaran Bejtja, “İnşaat aşamasında 5 ile 7 binden fazla kişiye istihdam sağlanabilecek” demiş ‘1 milyar avrodan fazla katkı’ Her yıl Avrupa’ya gönderilecek 10 milyar metreküplük doğalgazın doğrudan ithal edilmeyeceğini ancak, sadece bir enerji santrali için 300 milyon metreküplük bir miktar üzerinde anlaşma sağlandığını ifade etmişti.  Bejtja, “Proje için yapılan yatırımların tamamı Arnavutluk’taki şirketler tarafından yapılıyor. TAP projesi kapsamında boruların döşenmesi kısmının 2018’de tamamlanacağını düşünüyorum. Şu anda, kompresör istasyonlarının kurulmasına geçildi. Aynı zamanda, boru hatlarının İtalya’ya uzanan kısmı için lisans almayı bekliyoruz. Bu lisans alınır alınmaz, projenin su altı kısmı için çalışmalar başlayacak. Her şey zamanında ilerliyor. Bu proje ekonomi için de çok yararlı olacak, çünkü bu TAP projesi kapsamındaki temel anlaşmalarımızı geliştirmemizi sağlayacak. Yatırımlar, inşaat, iş maliyeti ve ikincil altyapı yatırımlarını da işin içine kattığımızda projenin Arnavutluk ekonomisine bir milyar avrodan fazla katkı sağlayacağına inanıyoruz.” şeklinde konuşmuştu. Öte yandan Türk enerji şirketlerinin Arnavutluk’taki yatırımlarından memnun olduklarını da belirtmiş , Türk işadamlarının ülkelerinde enerji santrallerinin yanı sıra madencilik ve arıtma gibi farklı alanlarda iş yaptığını aktarmıştı. Bilhassa  Arnavutluk’ta hidroelektrik enerji santrallerine ilgisi olan şirketlerin sayısının arttığını vurgulayan Bejtja, “Türk şirketlerinin Arnavutluk’ta ürettikleri elektriği Türkiye’ye ve diğer ülkelere satmasının önünde hiçbir engel yok. Bunun için için ödenmesi gereken bir ücret, sınır ötesi için vergi, KDV veya gümrük vergisi de yok. Elektrik naklini kolaylaştıracak bağlantı hattımız da yeterli. Örneğin, Yunanistan, Makedonya, Kosova, Bulgaristan ve Karadağ arasında yeterli elektrik iletim alt yapısı mevcut. Şirketlerin elektrik satışı Türkiye’ye veya başka bir yere olur, farketmez. Tüm bu ülkeler Arnavutluk ile iş yapabilirler. Çünkü, Arnavutluk’ta her sezon su gücü kuvvetli olduğu için enerji düşük maliyetle elde ediliyor. Böyle bir ticaret bizim için de faydalı olacaktır.” değerlendirmesinde bulunmuştu. Ayrıca Türkiye ile komşu olmamalarına rağmen Bulgaristan üzerinden enerji ticaretinin mümkün olduğuna işaret ederek, bu sayede Arnavutluk’un sektördeki kapasitesinin üçüncü ülkelere de Türkiye üzerinden ulaştırılabileceğini de dile getirmişti   Diğer yandan  25 Haziran 2017 tarihinde yapılan Genel Seçimler neticesinde , oyların yaklaşık yüzde 48 ini alan Arnavutluk Başbakanı Edi Rama , benim de bizzat katıldığım  ev sahipliğini Türkiye’nin  üstlendiği  Temmuz 2017’de  gerçekleşen 22. Dünya Petrol Kongresine [i] katıllmıştı..Arnavutluk Başbakanı Edi Rama  yaptığı Enerji ağırlıklı konuşma ve açıklamalarında  15 Temmuz konusunda Türkiye’nin yanında olduğunu dile getirmişti. Öte yandan bu sene Arnavutluk'un başkenti Tiran'daki Kongre Sarayı'nda, Tiran Büyükelçiliği-Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığının (TİKA) Arnavutluk Ofisi, Tiran ve İşkodra  Yunus Emre Enstitüsü, Arnavutluk   ALSAR Vakfı başta olmak üzere 21 farklı  sivil toplum kuruluşunun iş birliğiyle yapılan anma etkinliğinde, Arnavutluk İçişleri Bakanı Dritan Demiraj da hazır bulunmaktaydı.     Arnavutluk  kayda değer anlamda 11  nehir ve 152 tane de  küçük nehir ve kollardan oluşan yoğun bir hidrografik ağ ve zengin su kaynaklarına sahiptir. Balkan Yarımadası'nın üç büyük ve en derin tektonik gölleri kısmen Arn[ii]avutluk sınırları içindedir. Ülkenin kuzey batısında yer alan Shkodra gölünün üçte biri Arnavutluk, üçte ikisi Karadağ sınırıları içindedir. UNESCO koruması altındaki ülkenin güney doğusunda bulunan Ohrid gölünün bir kısmı Makedonya sınırlarındadır. Ülkede 247 göl, 5 suni göl, birkaç sulama rezervuarı bulunmaktadır. 1980’li yıllarda ihracat için de fazla yaratabilen hidroelektrik tesisleri, halen ülke elektriğinin yüzde 98’ini üretmektedir. Sektörün mevcut kapasitesi, 30 yıl önce Çin teknolojisi ile kurulmuştur. Yeni kapasite yaratacak yatırımların yapılmaması, talepteki ani artışlar, kurak dönemler ve faturaların tahsilinde yaşanan güçlükler gibi sebeplerden dolayı ülke sık sık enerji krizi yaşamaktadır.Bu bağlamda Arnavutluk HES yatırımlarına önem vermektedir. Ayen Enerji, Arnavutluk'ta kurulu bağlı ortaklığı Ayen As Energji SHA şirketinin imtiyazına sahip olduğu, 75,71 MW kurulu gücünde ve  yılda 228.846.000 kWh elektrik enerjisi üretmesi öngörlen  Fangut HES Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi’nin test çalışmalarının tamamlanarak 01.12.2017 tarihi itibarı ile ticari işletmeye açıldığını açıklaması Arnavutluk’a dair en yeni gelişmelerden biriydi enerj sektörüne dair.  Hatırayacak olursak  Türkiye Arnavutluk’taki HES yatırımlarında yeni değil hatta 2013 senesinin başında HES Bistrica 1, HES Bistrica 2, HES Ulez Skopet ve HES Tiran Laabregas hidroelektrik santrallerinin satın alınmasına ilişkin Teklifleri Değerlendirme Komisyonu tarafından sunulan nihai rapor, Başbakan Sali Berişa başkanlığında yapılan bakanlar kurulunda onaylanmıştı..Kürüm International AŞ isimli Türk şirketi, HES Bistrica 1 ve HES Bistrica 2 hidroelektrik santrallerinin tümünü 52 milyon avroya, HES Ulez Skopet ve HES Tiran Laabregas hidroelektrik santrallerinin tüm hisselerini ise 57 milyon avroya satın almıştı.2016’da Süzer grubu Arnavutluk'ta Nurol Enerji'yle birlikte ortak HES projeleri yapacaklarını kaydetmiş toplam yatırım bedelinin 450 milyon dolar olduğu 270 MW büyüklüğündeki projelerin 5 yılda tamamlanacağını dile getirmişti.        28 Kasım Arnavut Bayrak Günü, aynı zamanda Arnavutluk’un bağımsızlığını kazandığı Cumhuriyet Bayramı olmasi hasebiyle tüm Dünyada Arnavutlar tarafından coşkuyla kutlanmaktadır.Yaklaşık son dört yıldır düzenli olarak Arnavutluk Büyükelçiliği’nin davetlisi olarak bizzat katıldığım ve yine Arnavutluk Büyükelçiliği ev sahipliğinde Çankaya’da Shereton  otelinde  tertipenen 105 inci yıl Arnavutluk Milli Günü yemek ikramlı resepsiyonuna katılan Arnavut Harp okulu talebeleri, Sayın Büyükelçi Genti Gazheli[iii] eşi bayan Eda Gazheli ve kızı  dışında  protokol davetlileri arasında  Kosovo Büyükelçisi Avni Spahiu , Genelkurmay İkinci Başkanı Orgeneral Ümit Dündar, çeşitli milletlerden diplomatlar, askeri ataşeler,  ordu mensupları vardı . Devlet erkanından Başbakan Yardımcısı Recep Akdağ’ın salona teşrifleriyle birlikte başlayan seremonide öncelikle İki ülkenin sırasıyla önce Arnavutluk sonra da Türkiye’nin milli marşları çalındı ve sanatçı tarafından seslendirildi.   Arnavutluk'un Ankara Büyükelçisi Genti Gazheli konuşmasında 28 Kasım Bayrak ve Bağımsızlık Günü‘ne dair ilk olarak  “anniversary of dependence of Albania” ifadeleri kullanarak  Arnavutluk’un Bağımsızlığının 105 inci yılını kutlamak üzere bugün burada  toplanmış bulunmaktayız diye konuştu.  İngilizce başladığı ve Arnavutça devam ettiği konuşmaları Türkçe’ye de ardıl şekilde (consecutive)  tercüme edildi. Bu açılış konuşmasında Arnavutluk'un Ankara Büyükelçisi Genti Gazheli bir Arnavut vatandaşı olarak Türkiye'de görev yapmanın mesuliyetinde olduğunun altını çizdi. Arnavutluk Milli Günü'nü Türkiye gibi kardeş bir ülkede kutlamanın bir ayrıcalık olduğunu vurgulayan  Gazheli, günün anlam ve önemine yönelik olarak ülkesinin bağımsızlığını büyük bir mücadele neticesinde kazandığınını kaydetti. Öte yandan Türkiye ve Arnavutluk’u kastederek iki ülke ilişkilerinin daha da geliştirilmesi gerektiğine vurgu yaparak , bilhassa  Türkiye'den bu konuda daha fazla destek beklediğini belirtti..  Çeşitli vesilelerle yaptığı açıklamalarla bilhassa enerji hususundaki  “TAP, Arnavutluk açısından oldukça fayda sağlanacak bir  çok önemli bir projedir. Sadece istihdam açısından değil, aynı zamanda daha uygun fiyata gazın yararlanması bakımından da önem arzeder –TAP-i është një projekt shumë i rëndësishëm nga ku do të përfitojë edhe Shqipëria. Jo vetëm në aspektin e punësimit po edhe në faktin e përfitimit të gazit me një çmim më të favorshëm “ gibi  söylemlerini  takip ettiğim Gazheli konuşmasında Türkiye'de Büyükelçi olmak onurdur sözlerinde de yer verdi. Konuşmalarına paralel olarak Gazheli’nin  2016 yılı Nisan ayı göreve başlamasından beri  yaptığı açıklamalara dayanarak ,ekonomik diplomasi yolunda bir hayli çaba sarfetmiş ve Ticaret odalarının yanısıra  Arnavutluk'a yatırım yapmaya ilgi duyan her iş odasıyla temasa geçmiş olduğunu  ve hali hazırda bunu sürdürdüğünü de  bu  vesileyle belirtmekte fayda var.         [i] Çiğdem Yorgancıoğlu Uluslararası Politka Akademisi  http://politikaakademisi.org/2017/07/11/upa-yazari-cigdem-yorgancioglu-22-dunya-petrol-kongresine-katildi/    -      22. Dünya Petrol Kongresi’nde Balkan Vizyonu http://politikaakademisi.org/2017/07/12/22-dunya-petrol-kongresinde-balkan-vizyonu/   [ii] Arnavutluk Ülke Raporu  http://www.nto.org.tr/editorupload/file/Arnavutluk_ulke_raporu_2011.pdf   [iii]    Ankara Arnavutluk Ankara Büyükelçisi -Ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Turqi, Zoti Genti Gazheli, -  http://www.ambasadat.gov.al/turkey/en/curriculum-vitae   Ref : https://www.deik.org.tr/uploads/dc67a96289c44624bbec7fc88c1fc5a0.pdf