DOĞAL GAZ PİYASASINDA AĞUSTOS SICAĞI Çiğdem Yorgancıoğlu 07 Ağustos 2018   Photo :  http://wkiglobal.com/natural-gas/     GİRİŞ : Doğalgaz dahil olmak üzere kaynak ve güzergâh çeşitlendirilmesi sayesinde  enerji güvenliğinin temini özelinde  kaynak ülkelerrle tüketici piyasası ekseninde  köprü işlevi gören ve Küresel enerji jeopolitiğinin önemli aktörlerinden biri olan Türkiye’de  meteroloji ve iklim alanında gelişmelere ve senenin  ilk 7 aylık verilere bakıldığında , 2018 son 47 yılın en sıcak yılı olarak kayıtlara geçtiğini görüyoruz.  .Ağustos ayı Enerji sektörüne ve bilhassa Doğalgaz piyasasına da  bir hayli sıcak geldi Ülkemize. Hatırlarsak  Haziran ayında Azerbaycan doğal gazını Türkiye ve Avrupa’ya taşıyacak bir doğal gaz boru hattı projesi yani Türkiye’nin doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 12’sini tek başına karşılayacak olan ve Enerji jeopolitiği anlamında önem arz eden Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP) [i]devreye girmiş ve lk ticari gaz sevkiyatlarına 30 Haziran 2018'de başlanmıştı.. İşte bu Güney Gaz Koridoru'nun bir parçası olan proje için ; Ağustos başında Avrupa Komisyonu'nun enerji projelerini destekleyen CEF Energy fonundan Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı'na (TANAP) 5 milyon euro hibe sağlanacağı belirtildi. Azerbaycan'ın kamu enerji şirketi SOCAR'dan yapılan açıklamada Avrupa Birliği ülkeleri, altyapı projelerine toplam 48.4 milyon euro yatırım yapma kararı aldı. TANAP da finansal destek için seçilen iki doğalgaz projesinden biri oldu. Proje için 5.044.394 euro ayrıldı. Avrupa Komisyonu'nun CEF Energy fonundan sağlanacak bu kaynak, katodik koruma tasarımı sırasında gerçekleştirilecek mühendislik ve modifikasyon çalışmalarının izlenmesi ve doğrulama işleri için kullanılacak ifadelerine yer verildi. İçinde bulunduğumuz 2018 yılı Ağustos ayının , ilk haftası Bulgaristan devlet şirketi Bulgartransgaz, Bulgaristan’ın Yambol ilinin Lozenets köyünde düzenlenen resmi açılışla Bulgaristan ile Türkiye arasında çift yönlü doğalgaz aktarımı yapacak olan Lozenets - Nedyalsko Boru Hattı açıldı. . 20 kilometre uzunlukta olan boru hattı Türkiye’ye transit gaz aktaracak. Toplam maliyeti 52 milyon leva olan projeyle, Bulgaristan’dan Türkiye’ye olduğu gibi Türkiye’den de Bulgaristan’a doğalgaz aktarımı yapılabilecek.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez açılış töreninde yaptığı konuşmada, Trans Balkan boru hattının bu yeni bölümünün iki ülkenin doğalgaz sektöründe uzun süredir devam eden işbirliği için yeni fırsatlar doğuracağına inandığını kaydederek , ”30 yıla aşkın bir süredir Trans Balkan boru hattıyla Bulgaristan üzerinden ilk doğalgazı almıştık. Bu ilişki 30 yıldır sorunsuz bir şekilde devam ediyor. Bugün daha ileri bir seviyeye taşımış olacağız. İleride Avrupa’ya bu çift hattan biri kullanmak suretiyle gaz taşıma imkânı sağlamış olacağız” şeklinde konuştu . 2018 yılının ilk çeyreğinde yüzde 7,4 büyüme kaydetmek ve OECD ülkeleri arasında ilk, G20 ülkeleri içinde ikinci sıradaki yeriyle  dünyanın en hızlı büyüyen ülkelerinden biri olmakla beraber  enflasyon  ve  döviz kur yükselmelerinin  hızla ete kemiğe büründüğü ve Merkez Bankası’nın, yıllık enflasyon öngörüsünü yüzde 8.4'ten yüzde 13.4'e revize etmesi ve an itibarıyla Euro’nun 6 ya dayanması , Amerikan Dolarının 5.32 seviyelerini test etmesiyle ,başta mevzuyu siyasi baskı aracı olarak kullananlar olmak üzere  uzmanların stagflation beklentisi fısıltılarını  başlattığı şu günlerde, son aylarda petrol fiyatlarında yaşanan artışa paralel olarak Türkiye’nin doğalgaz ithalat fiyatlarındaki yükselme de kaçınılmazdı Sanayicinin en önemli girdilerinden olan.Elektrik ve doğalgaz cephesindeki gelişmeler gündemde sıcak yerini korurken bu makale doğalgaz özelinde Türkiye’deki Temmuz sonu ve Ağustos başlangıcı gelişmeleri ve etkilerinin basınç haritası öngörülerini  mercek altına almaktadır.     Uluslararası Enerji Ajansının (IEA) 5 yıllık piyasa analizini içeren Gaz 2018 Raporunda, küresel doğalgaz talebinin her yıl yüzde 1,6 artacağı ve bu artışının Asya'dan kaynaklanacağı belirtimiş ,küresel olarak da sanayi sektöründe elektrik üretiminde gazın payının artacağı vurgusuyla , global  doğalgaz tüketiminin 2023 yılında 3,7 trilyon metreküpten 4,1 trilyon metreküpe çıkacağını  öngörmüştü. Elbette ki Türkiye özelinde bakıldığında endüstride doğalgaz talep artışına yönelik   global ölçekteki tahminlerin ülkemiz için de geçerli olduğunu söylemek hakikatle arada bir mesafe açmayacaktır.    Ağustos’un ilk haftasında Cumhurbaşkanlığının 100 günlük icraat hedefleri  arasında enerji sektörünü doğrudan ilgilendiren çalışmaların yanısıra sektörü dolaylı şekilde  etkileyecek adımlar da yer almakta olduğu gözlemlenmektedir..    Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ilk 100 günde tamamlanması gereken hedefler listesinde yer alan  Türkiye’nin yer altı kaynakları potansiyeli tespit edilerek ekonomiye kazandırılması , madenlerin ülke sınırları içinde işlenecek şekilde tesis kurulması kaydıyla kıymetli maden sahaları ihale edilmesi, Alpu Termik Santrali ihalesinin yapılması,Yenilenebilir enerji kaynaklı elektrik üretim kurulu gücün  arttırılması sadece bir kaçı. Enerji özelinde yeni kabinenin ilk 100 gün için  öne çıkan doğalgaza yönelik hedefi de  Akdeniz’de biri derin, biri sığ deniz olmak üzere iki petrol ve doğalgaz sondajının  başlatılması ve Doğal gaz erişim imkânı sunulan vatandaş sayısının  63 milyondan 66 milyona yükselmesi olarak görünmekte. 2018 yılının  ilk yarısına ait elektrik üretim verilerine göre, yılın ilk altı ayındaki elektrik üretim miktarı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 2,5 nispetinde  artarak 141,8 milyar kilovatsaat’e yükseldi. Geçen yıl elektrik üretimindeki büyüme yüzde 7,7 idi ve 2018  için 310 milyar KWH/kilovatsaat’e yakın bir üretim tahmini yapılmışt. Buradan hareketle lk altı aylık artışı beklentilerin bir hayli altında .Öte yandan.doğalgaz santrallerinin elektrik üretimindeki   gerilemesine mukabil  ithal kömür santrallerinin üretiminde  belirgin artış olduğu kaydedilmiş vaziyette . Doğal gaz tarafında Temmuz sonunda yapılan raporlamalardan  Türkiye’nin doğal gaz tüketimi Mayıs ayında bir önceki yıla göre yüzde 12.6 düştüğü görünmekte . Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun (EPDK) tarafından yayınlanan aylık rapora göre, Türkiye’nin doğal gaz tüketimi 2018 yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12.60 düşüşle 2 milyar 996,88 milyon Sm3 oldu. Üretim ise yüzde 20,54 artışla 36,49 milyon Sm3 oldu. Bu sayede  stoklar yüzde 92,02 artışla 3.094,31 milyon Sm3'e çıktı.  İthalat özelinde bakıldığında Mayıs ayında doğal gaz ithalatının  azaldığı da görülmekte. İthalat yıllık yüzde 19,29 düşüşle 3 milyar 8,82 milyon Sm3 oldu. Geçen yılın aynı ayında ithalat 3 milyar 727,77 milyon Sm3 olmuştu.İhracat ise yüzde 102,76 artışla 60,85 milyar Sm3 oldu.Bu meyanda gayelerinden birinin de enerji konusunda okuyucuları aydınlatmak açısından  ve dipnotlara kadar yormadan 1 sm3 ‘ün 10,64 kWh’a (kilowat saat) eşdeğer olduğunu da belirtmek de fayda var. 2018 yılının Temmuz ayını geride bırakırken Ağustos ayı çiçeği burnunda Doğal gaz zamlarının ardından elektrik zamlarıyla  birlikte evlerin ve sanayicilerin kapısının içinden girdi . BOTAŞ’ın Temmuz sonu, öngörülebilir bir üretim piyasasıyla araya mesafe koyan elektrik üretim amaçlı kullanılan doğalgaz fiyatına 1 Ağustos 2018’den geçerli olmak üzere yaptığı yüzde 49.5 Temmuz sıcağında el yakan  zammıyla  sanayici tırnaklarını yemeye başladı.  Elektrik Mühendisleri Odası(EMO), elektrik zamlarının ardından bu sene  elektrik fiyatlarındaki artışın konutlar için yüzde ve  diğer tarife gruplarında yüzde 25'i aştığını bildirirken  elektriğe yapılan zam ile ilgili açıklamasında , “Enflasyon hedefinin yüzde 13.4 olarak açıklandığı gün, doğalgaz ve elektrik fiyatlarına enflasyon hedefini yalanlayan zamlar yapıldı: Böylece 8 ayda elektrik fiyatlarındaki artış; konutlar için yüzde 22 olurken, diğer tarife gruplarında yüzde 25`i de aştı. Konut kullanıcılarının elektrik fiyatlarına 1 Ağustos`tan itibaren geçerli olmak üzere yapılan yüzde 9`luk artışla 230 kilovatsaatlik asgari elektrik tüketimi olan bir ailenin aylık faturası 116 liraya yükseldi. Böylece Aralık 2017`de aynı tüketim için 95 lira ödeyen bir aile artık 21 lira daha fazla ödeme yapmak zorunda kalacak”. ifadelerine yer verdi   Doğalgaz kısmına ilişkin Türkiye Doğalgaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR) Yönetim Kurulu Başkanı Yaşar Arslan, artan petrol fiyatı ve döviz kurunun etkisiyle gaz ithalat fiyatının, tüketici satış fiyatlarının üzerine çıktığını kaydederek, “Brent petrol fiyatı geçen sene Temmuz’da 50 dolar seviyelerindeydi. Bugün 74 dolar civarında seyrediyor. Bir yıl içinde yaklaşık yüzde 50 artış söz konusu oldu. Bu fiyat oluşumunun doğalgaz fiyatlarını etkilememesi mümkün değil. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin devletin işleyişinde birçok değişikliği beraberinde getirdiğini ve bu kapsamda bakanlıklardaki yeniden yapılanma sürecinin de kısa sürede tamamlanacak Doğalgaz sektörü olarak bakanlıklar ve kamu kuruluşlarıyla yürüttükleri çeşitli projeler mevcut. bu projelerin aksamadan sonuçlandırılması için koordineli bir şekilde çalışmaya devam edeceğiz” şeklinde konuştu.  Elektrik üretim amaçlı doğalgaz fiyatlarına yapılan zam, spot elektrik piyasasında fiyatları da zıplatarak ,piyasa takas fiyatını  310 TL ile yılın zirvesine çekti. Ağustos ayının ilk gününde spot elektrik piyasası fiyatları maksimum fiyatları gördü. 1 Ağustos günü için ortalama 258,18 TL/MWh olarak gerçekleşen gün öncesi piyasasında yılın en yüksek fiyatları oluştu. Günün en yüksek fiyatı 310,40 TL/MWh ile saat 14:00-15:00 aralığı oldu. Geçtiğimiz haftasonu gerçekleşen düşük fiyatlardan sonra ciddi bir yükseliş oldu. Temmuz ayının son Cumartesi günü 205,67 TL/MWh olan piyasa takas fiyatı (PTF), pazar günü  199,21 TL/MWh olarak gerçekleşmişti. Haftaya, pazartesi günü oluşan 215,34 TL ile başlayan spot elektrik salı günü 224,38 TL/MWh olarak devam etti. Yarın oluşan piyasa takas fiyatları ile, spot elektrik piyasası  2018 yılının ilk yedi ayı içinde oluşan maksimum fiyatı görmüş oldu. Gün öncesi piyasasında 2017 yılı Temmuz ayı fiyat ortalaması 175,06 TL/MWh iken 2018 yılı Temmuz ayı geçen yıla oranla yaklaşık yüzde 19’luk bir artışla ayı 208,13 TL/MWh ile kapatmış oldu.  İki yılın Temuz ayı üretim raporları ithal kömür ile üretimin geçen sene  Temmuz ayına göre yüzde 7 arttığı, barajlı HES'lerin toplam üretimin ise yüzde 20 arttığını ortaya koymakta . Temmuz 2017'de yaklaşık 10,5 milyon MWh olan toplam doğalgaz santralleri üretimi, 2018  yılı Temmuz ayında 9,8 milyon MWh olarak gerçekleşmiş vaziyette. Piyasa takas fiyatının geçen yıla(2017)  göre yüzde 19 artmasına rağmen doğalgaz üretim payının azalmasında BOTAŞ’ın son 10 ayda yaptığı bazı uygulamalar etkili oldu. BOTAŞ doğalgaz fiyatına Kasım ve Aralık 2017’de toplamda yüzde 25 zam yapmıştı. Buna ilaveten aynı süre zarfında BOTAŞ doğalgaz taahhüt sözleşmelerinde elektrik üretim amaçlı verilen taahhütlere, elektrik santrallerini daha da zorlayacak maddeler eklemişti. Bunlar arasında aylık ve günlük bazda yapılan taahhüt aşımlarda yüzde 20 cezalı fatura bedeli yansıtılması da yer almaktaydı .  Öte yandan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası 1 Eylül 2018'de teslimat, faturalama ve ödeme yükümlülüğü doğuracak şekilde Sürekli Ticaret Platformu’nun (STP) devreye alınması ile birlikte uygulanmaya başlanacak olması Ağustos’un bir başka sıcak gelişmesi.  Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası’nın (OTSP) 01/09/2018 tarihinde saat 08:00'da teslimat, faturalama ve ödeme yükümlülüğü doğuracak şekilde Sürekli Ticaret Platformu’nun (STP) devreye alınması ile esas uygulamaya geçeceğini bildirdiği açıklamaya göre mezkur duyurunun yayımlanmasından 30 (otuz) gün sonra BOTAŞ İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar'da (ŞİD) 08/03/2018 tarihli ve 7727 sayılı Kurul Kararıyla yapılan değişiklikler yürürlüğe girecek. Bu kapsamda, ŞİD'de belirtilen diğer hususların yanı sıra iletim şebekesinde doğal gaz taşıtanların dengesizliklerinin uzlaştırılması görevi de EPİAŞ'a geçecek olup sistem kullanıcıları 01/09/2018 tarihi itibarıyla iletim sisteminde dengeleme amaçlı işlemlerini OTSP üzerinden yapacaklar. Bu meyanda OTSP'ye 01/09/2018 tarihinde geçişin sağlanabilmesi amacıyla 15/08/2018 tarihine kadar tarafların imzalaması gereken sözleşme, protokol ve zeyilnameler nasıl olacak diye bakıldığında öncelikle  Taşıtanlar tarafından imzalanacak sözleşme ve protokoller özelinde  Taşıtan ile EPİAŞ arasında STP Katılım Anlaşması, taşıtan ile BOTAŞ arasında imzlanmış olan Standart Taşıma Sözleşmesinin OTSP işleyişine uygun olarak revize edilmesini temin eden zeyilname, taşıtan ile BOTAŞ ve EPİAŞ arasında Dengesizliklerin Uzlaştırılması Protokolü, taşıtan ile TAKASBANK  arasında Merkezi Uzlaştırma Kuruluşu - Katılımcı Anlaşmasnı görmekteyiz. STP'yi kullanarak organize toptan doğal gaz satış piyasasında ticaret yapmayi hedefleyen ve iletim lisansı sahibi BOTAŞ ile halihazırda mevcut bir Standart Taşıma Sözleşmesi olan lisans sahiplerinin şu sözleşme, protokol ve zeyilnameleri imzalaması gereken sözleşmeleri yalnızca sistem kullanıcısı statüsüne sahip kalmak isteyen ve iletim lisansı sahibi BOTAŞ ile halihazırda mevcut bir Standart Taşıma Sözleşmesi olan lisans sahipleri, STP Katılım Anlaşması haricindeki diğer anlaşma ve protokolleri şeklinde olacak . Halihazırda Taşıyıcı ile imzalanmış mevcut bir STS'si bulunmayanların yapacakları başvurular ile OTSP'nin yürürlüğe girmesinden sonra yapılacak başvurularda ŞİD'de yer alan Gaz Yılı İçinde Sisteme Giriş Başvuru Şartları ve diğer ilgili mevzuat hükümleri uygulanacak. Bunların yanısıra  Organize toptan doğal gaz satış piyasasına geçişin sağlıklı olarak tamamlanabilmesi için lisans sahiplerinin izlemesi gereken prosedüre ilişkin hususlar ile ŞİD ve PUE kapsamında öngörülen sözleşme, zeyilname ve protokol metinleri, 01/08/2018 tarihi itibariyle www.botas.gov.tr ve www.epias.com.tr adreslerinde yer almakta.  Ayrıca , piyasa İşletmecisi tarafından imzalanacak sözleşme ve protokoller olarak da :  Piyasa işletim lisansı sahibi EPİAŞ'ın, iletim lisansı sahibi BOTAŞ ve merkezi uzlaştırma kuruluşu TAKASBANK ile şu sözleşme ve anlaşmaları imzalaması gerekliliğinin yanısıra BOTAŞ ve EPİAŞ arasında Piyasa Teslim Sözleşmesi ve EPİAŞ ile TAKASBANK  arasında Merkezi Uzlaştırma Kuruluşu Anlaşması yapılması icap etmekte. Piyasa İşletmecisi tarafından imzalanacak bu sözleşmeler 01/09/2018 tarihi itibariyle hüküm ve sonuç doğurmaya başlayacak.OTSP'ye geçiş sürecinin tamamlanabilmesi için gerekli olan hukuki prosedürlere uymayan lisans sahipleri hakkında ilgili mevzuatta öngörülen hükümler uygulanacak. SONUÇ:: Gelişmeler esasen sürpiz değil BOTAŞ'ın 1 Temmuz 2018 tarihinden geçerli olmak üzere doğalgaz tarifelerine zam yapacağına yönelik öngörüleri doğrulayan gelişmeler ardı ardına yaşandı.. BOTAŞ, dengeleme gazı fiyatlarında Haziran ayına göre Temmuz’da yüzde 20'lik bir artış yapıldığını duyurdu. Piyasa aktörleri bu artışı, 1 Temmuz 2018 tarihinde doğalgaz tarifelerine yaklaşık aynı oranda zam yapılacağının bir sinyali  olarak değerlendirmekteydi  Ağustos itibarıyla daha önce bin metreküpü 877.6 liradan satılan gazın fiyatında artış gerçekleşti bir diğer deyişle   Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ) tarafından doğalgazdan elektrik üreten santrallerin kullandığı gazın fiyatına yüzde 49.5’luk  zam yapıldı. ve BOTAŞ'ın, sattığı doğalgaz ödemesinin artık dolar üzerinden olacak. Bu noktada  ABD dolar kuru 4.86 lira olarak baz alınacak olup sonraki ödemelerde Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'nın işlemin yapıldığı günkü dolar satış kuru baz alınması benimsendi.   Ağustos sıcaklarının ilk gelişmeleri böyle ve uzmanların görüşü  Elektrik ve doğalgaza yapılan cep yakan zamların beraberinde gelecek üretimde maliyetleri artışının , yeni zamların önünü açacağı öngörüsü ,bunun sanayicinin rekabet gücüne de zarar vereceği, bunların da ötesinde mevcut  gelişmelerin kalkınma programı özelinde , Türkiye ‘nin 2019 - 2021 Orta Vadeli Program’ında  (OVP) hedeflediği reel ve uygulanabilir canlandırıcı politkaları da zorlayacağı   algısı şu anda hakim vaziyette. İlaveten, doğalgaz santrallerinde düşük kapasite kullanımı öngörülmekle birlikte, spot piyasa fiyatlarındaki düzeltme ve satış portföyünün ağırlıklı olarak spot piyasaya yönelik olması sayesinde marjların büyük bölümünün korunması beklenmektedir. [i] Çiğdem Yorgancıoğlu – Enerji Gazetesi Koridorda Arz Güvenliği Bu Kez Tanap İle Arz Edildi ve Cigdem Yorgancioglu http://www.cigdemyorgancioglu.org/article/178/koridorda-arz-guvenligi-bu-kez-tanap-ile-arz-edildi-cigdem-yorgancioglu https://www.enerjigazetesi.ist/koridorda-arz-guvenligi-bu-kez-tanap-ile-arz-edildi/